Vechten, vluchten, vriezen of vriendjes maken?

Recent breinonderzoek laat zien dat onze reacties primitiever zijn dan we vaak denken, of misschien zouden willen. Het oudste gedeelte van ons brein verwerkt de signalen van onze zintuigen in gevaarlijke situaties vooral snel en slordig. In een ver verleden bestond het gevaar uit een aanval van een holenbeer, tegenwoordig kan de kritiek van jouw manager, een klacht van een klant, feedback geven of ontvangen al een spannende gebeurtenis zijn. We voelen ons niet langer veilig en vallen terug in automatische patronen die volgens de laatste onderzoeken niet alleen tot vechten of vluchten leiden.

Door een veeleisende baan, onzekerheid over de toekomst, spanning in je relatie of veel veranderingen tegelijkertijd ervaren we steeds meer stress in ons leven. Spanning hoeft niet erg te zijn. Met een gezonde mate van stress presteren we beter. Wanneer het verschil tussen moeten en kunnen echter langdurig te groot is, wordt spanning negatief. We voelen ons niet meer veilig op het werk, in de relatie of het gesprek. Iets dat iemand zegt, trekt ons uit onze comfortzone en we vallen terug in onze automatische patronen. We weten vaak heel goed dat we niet meer effectief zijn in onze reacties, maar ons reptielenbrein neemt het (even) over.

Ons brein vergelijkt de zintuiglijke waarnemingen met eerdere ervaringen die vastgelegd zijn in het oudste gedeelte van ons brein, het limbische systeem. Wanneer de vergelijkbare situatie niet prettig is geweest, stuurt dit systeem je negatieve signalen, zoals een dichtgeknepen keel, pijn in je buik of loodzware schouders. Deze signalen fungeren als een rood stoplicht: Tot hier en niet verder! Bij een positieve vergelijking gaan je mondhoeken als vanzelf omhoog, krijg je veel energie, of een ander aangenaam gevoel waarmee het lichaam wil zeggen: Erop af! Het is goed!

Het limbische systeem is honderdduizenden jaren ouder dan de neocortex, dat ons helpt woorden te geven aan deze gevoelens en ervaringen. De vertraging in de overdracht tussen beide systemen kan oplopen tot wel tien minuten. Hierdoor is het heel logisch dat je soms voelt dat iets niet helemaal klopt, maar dit nog niet onder woorden kunt brengen. Wanneer je dit zou uiten, kom je niet verder dan: “Ik heb het gevoel dat we dit niet moeten doen, maar ik weet nog niet waarom.”  Als je op dat moment even een pauze inlast, heb je grote kans dat wanneer je weer terugkomt in de vergadering of het gesprek, je feilloos kunt aangeven waar de zere plek zit.

“I shall take the heart…for brains do not make one happy and happiness is the best thing in the world.”
Tinman in The Wonderful Wizard of Oz

Het is algemeen bekend dat ons lichaam bij de eerste tekenen van gevaar adrenaline aanmaakt, waardoor je kunt vechten of vluchten. Uit recente onderzoeken blijkt echter dat bij verschillende mensen ook het niveau van oxytocine stijgt, dat een geheel andere werking heeft dan adrenaline. Oxytocine wordt ook wel het knuffelhormoon genoemd en zorgt dat we in spannende situaties eerder vrienden zoeken en veiligheid kiezen door te (be)vriezen, dan de aanval inzetten of een ontsnappingsroute zoeken.

Vechten, vluchten, vriezen en vriendjes maken komen in vele vormen terug. Vechten doen we door op luide toon te spreken, de ander te overheersen, of onze mening op te dringen. Duidelijke signalen die niet te missen zijn. De uitingen van vluchten of bevriezen zijn lastiger te lezen. We vluchten door ons terug te trekken, fysiek, mentaal, of emotioneel afwezig te zijn. We gaan fantaseren en verdwijnen stilletjes naar de achtergrond. We vriezen door vast te houden aan het bestaande, de verworven zekerheden niet los te laten en veiligheid te zoeken in regels en procedures. We gaan nog meer informatie verzamelen en stellen beslissingen zoveel mogelijk uit. Weer een andere reactie is vriendjes maken. Dat doen we door te roddelen, samen te spannen met anderen, te azen op een compliment of schouderklopje, of ongemakkelijk grapjes te maken om de sfeer te ontdooien.

Allemaal waarschuwingssignalen die aangeven dat wijzelf of de ander de situatie onveilig begint te vinden. Als we deze reacties leren lezen en benoemen bij onszelf en de ander, kunnen we de veiligheid en onderlinge verbinding in een vroegtijdig stadium herstellen, waardoor voor openheid en kwetsbaarheid weer plaats is en op een vruchtbare manier samengewerkt kan worden.

Development@Work ondersteunt leidinggevenden en teams om deze patronen in communicatie en samenwerking zichtbaar te maken en zo het optimale resultaat bij zichzelf en hun teams te realiseren. Wilt u meer weten over deze aanpak, neem dan contact met ons op.